ÇEŞME’DE SİYASET-5

Çok partili hayata geçildikten sonra, DP’nin on yıllık iktidarı döneminde, Ertan kardeşlerin Çeşme ve Alaçatı’da belediye başkanı olduğunu ifade etmiştik. Çeşme’de Kelami Ertan ve Alaçatı’da ise Rıza Ertan.

Aslında bu dönem, Çeşme ve Alaçatı için önemli şehircilik hamlelerinin de gerçekleştiği bir dönem. Hem ülke genelindeki dış piyasa açılma ve kalkınma faaliyetlerinin bunda etkisi var hem de Çeşme’de evi olan Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile yakın temasta olan İzmir Milletvekili Mehmet Aldemir ile Kelami Ertan’ın DP’lilikten kaynaklanan yakınlıkları da etkili oluyor.

Sıkça Celal Bayar ile bir araya gelme fırsatı bulan Çeşme DP’li siyasetçiler, bölgenin alt yapı ihtiyaçları konusunda da talepte bulunuyorlar. Özellikle Alaçatı, bu dönemde su ve elektrik şebekesi konusunda önemli hamleler yaşıyor. Ayrıca Sağlık Ocağı, Ziraat Bankası şubesi bu dönemde geliyor.

Alaçatı’da ilk imar planı Rıza Ertan zamanında yapılıyor. Ağaçlı yol da o dönemin hizmetleri arasındadır. Cami olarak kullanılan Kilise’ye minare eklenmesi de. 

Ancak, aynı zamanda gergin bir siyasal ortam da yaşanıyor. DP her ne kadar özgürlükler ve liberal bir ortam vaat etse de, seçmenden aldığı desteğe de güvenerek, rakipleri hakkında ciddi baskılar kuruyor. Seçim sonuçlarına göre bazı illeri ilçe yaptığı gibi, ilçeleri il de yapacak kadar partizanca davranıyor. 

Seçmenlerden ciddi destek gören Başbakan Adnan Menderes’in milli egemenlik kavramını, sadece sandığa indirger şekilde, seçmene hitaben söylediği, “siz isterseniz hilafeti bile geri getirirsiniz” sözü oldukça manidardı. 

Cumhuriyet devrimlerinden hoşlanmayan kesimlere cazip gelen bu mesajlara ek olarak DP döneminde şeriatçı bazı gruplar destek görmeye başlıyor. CHP örgütlerine yönelik baskılar da belirgin hale gelmeye başlıyor.

Mesela Alaçatı’da, İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü büstünün kaldırılmasına ek olarak, Halk Odasının binasının boşaltılması da gerginliğe neden olan olaylar arasında yer alıyor. Belediye Binasını, sağlık ocağına veren Rıza Ertan, Belediye’yi de Halk Odası binasına taşımıştır. 

Çeşme’de olmasa da, Alaçatı’da zaten var olan etnik gerginliklere bir de bunlar eklenir. 

Ülke genelinde DP ile Ordu ve CHP arasındaki gerginlik her geçen gün armaya başlayınca, Rıza Ertan, ikinci dönemin sonunda, zamanını beklemeden Alaçatı Belediye Başkanlığı görevinden istifa eder. Yerine aynı partiden Hıfzı Savaş, Başkan olur.

Ancak 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinde görevde olan Hıfzı Savaş, yargılanmaktan kurtulamadığı gibi, yıllarca Alaçatı’daki CHP’lilerin sosyal baskısına maruz kalıyor.

Tutuklanan Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın eşi ve ailesi de Darbe döneminde Çeşme’deki evlerinde zorunlu ikamete tabi tutuluyor. 

Askeri Darbeyi takip eden 1961 yılında ilk kez, yeni bir Anayasa, Halkoylamasına tabi tutuluyor. Baskıcı ortamda ve adeta tek yönlü propaganda ile gerçekleşen bu oylamada, yeni Anayasa’ya %61,8’lik bir destek çıkarken, /38,2’lik hayır oyu kullanılıyor. 

Anayasa ciddi yenilikler içeriyor aslında. Eskisine göre daha özgürlükçü ve güçlerin ayrılığı ilkesini de içeren 1961 Anayasa’sı dernek ve sendikal örgütlenmelerin de önünü açıyor. Ancak oylama daha çok o dönemin kutuplaşması ortamından etkileniyor. DP ve Menderes’in devrilmesine tepki gösterenler, içerikten çok, bunu dikkate alıyor.

Nitekim bu Halkoylamasında, Ege İllerinde yeni Anayasaya ret oyları daha yüksek çıkarken, Orta Anadolu ve Doğu illerinde destek oyları rekor düzeyde oluyor. 

İzmir genelinde, %50,2 hayır oyuna karşılık, Çeşme’de %71,5 evet oyu dikkat çekiyor. Küçük yerlerde baskı daha çok hissedildiği için, evet oyları daha çok çıkabiliyor. Hele Güneydoğu illerinde, neredeyse hayır oyu çıkmıyor. Çoğunda yüzde doksanın çok üzerinde destek oyu görülüyor. 

Darbe döneminde Ordu ile CHP yakınlaşması kaçınılmazdı. CHP’nin doğrudan talebi ile gerçekleşmese de, DP iktidarına karşı, Ordu ile paralel hareket eden bir muhalefet söz konusuydu. Nitekim Darbe sonrası, muhtarlara kadar tüm yerel yöneticiler değiştiriliyor ve yerlerine CHP’liler göreve geliyor. 

O dönemde DP’nin oldukça güçlü olduğu Germiyan’da, bazı CHP’lilerin ihbarı üzerine, bazı DP’lilerin evlerine baskınlar yapılır ama silah bulunamadığı için, tutuklama gerçekleşmiyor.